Lịch sử Terrarium (Wardian case) – Terrarium là gì?

Terrarium, hay nói một cách dễ hiểu nhất là “trồng cây trong bình thuỷ tinh” đã và đang được biết đến tại Việt Nam và phát triển trong nhiều năm gần đây. Chúng ta biết đến Terrarium qua những lời kể của bạn bè, qua những bài báo hay nhìn thấy các shop cây cảnh đang bầy bán những sản phẩm này…

Mọi thông tin về Terraium tại Việt Nam hiện còn rất mới mẻ và mơ hồ, đa phần chúng ta chỉ hiểu đó là một thú chơi cây cảnh, những loại cây như xương rồng, sen đá, fittonia… được trồng trong một cái lọ thuỷ tinh, và đó là Terrarium?

Sự thiếu hiểu biết rất có thể sẽ biến một bộ môn nghệ thuật trở nên “rẻ tiền”, và việc nghĩ rằng Terrarium chỉ đơn thuần là “trồng cây vào bình thuỷ tinh” với bất kỳ loại cây hay nguyên vật liệu nào miễn là đẹp thì đó là một quan niệm hoàn toàn sai.

Vậy Terrarium là gì? Lịch sử Terrarium? Trong bài viết này NOTH Garden sẽ chia sẻ vốn kiến thức ít ỏi của mình để chúng ta cùng nghiên cứu và thảo luận.

Terrarium là gì?

Terrarium (hồ cạn) là một hệ sinh thái với nhiều loài sinh vật sống khác nhau (chủ yếu là thực vật) được nuôi dưỡng và phát triển trong các bình thuỷ tinh trong suốt, vì vậy nó cho phép ánh sáng và cả nhiệt độ hấp thụ vào bên trong lớp kính, có thể đóng kín hoặc mở đối với từng hệ thực vật/động vật khác nhau. Terrarium thường được trồng trong môi trường khép kín do người chơi tự sáng tạo để minh hoạ, tái hiện lại khung cảnh thiên nhiên tí hon và quan sát sự phát triển kì diệu. Bên trong lớp kính trong suốt của Terrarium, chúng ta có thể được quan sát nhiều quá trình tự nhiên đang diễn ra như quang hợp, hô hấp và tuần hoàn nước…

Trong bình kín, phụ thuộc vào nhiệt độ sẽ tạo một chu trình tuần hoàn nước. Điều này xảy ra do độ ẩm từ đất và cây bốc hơi lên, không thoát ra ngoài mà ngưng tụ trên kính, sau đó hơi ẩm chuyển từ thể khí sang thể lỏng và chẩy ngược lại xuống đất. Thêm vào đó, ánh sáng bên ngoài sẽ đi qua lớp kính trong suốt để hấp thụ vào bên trong, giúp thực vật trong bình quang hợp (một chu trình tăng trưởng quan trọng của thực vật). Sau này, những bình terrarium mở được xuất hiện để có thể trồng trong đó các loại cây chịu khô hạn.

Lịch sử Terrarium

Từ 500 năm trước Công nguyên, thực vật được đặt trong các lọ thuỷ tinh hình chuông đã xuất hiện tại các triển lãm thực vật. Tuy nhiên, terrarium theo phong cách hiện đại lại được phát minh hết sức tình cờ vào năm 1827 bởi Nathaniel Bagshaw Ward, một bác sĩ người Anh với niềm đam mê thực vật học.

Nathaniel Ward đã dựng một tiểu cảnh cùng với núi đá và dương xỉ tại sân sau của mình, tuy nhiên những cây dương xỉ thường xuyên chết do khí độc từ các nhà máy trong thành phố. Ward cũng đã nghiên cứu các loại sâu và bướm, ông thử nghiệm đặt một cái kén trong bình thuỷ tinh kín và thực hiện quan sát. Sau một thời gian, ông nhận thấy rằng đã có sự phát triển thực vật ở phần đất dưới đáy bình, trong số đó có dương xỉ và một số loài khác, trông chúng khá khoẻ mạnh.

Tiến sĩ Ward đã kết luận rằng, thực vật có thể phát triển mạnh ở London nếu chúng được bảo vệ khỏi không khí ô nhiễm của thành phố. Ông tiếp tục những nghiên cứu của mình với những nhà kính thu nhỏ mà ông đặt cho chúng cái tên “fern cases”, và ngày nay chúng được biết đến với cái tên Wardian cases hoặc Terrariums.

Lần đầu tiên, những người yêu thích làm vườn đặc biệt đối với những loại cây nhiệt đới có thể yên tâm trong suốt chuyến du lịch dài ngày của mình mà không cần nhờ ai chăm sóc. Terrarium dần trở thành một lựa chọn phổ biến khi trồng cây, nó xứng đáng được như vậy, cùng sự phát triển đa dạng về chủng loại, terrarium đã trở nên rất thông dụng trong nước. Tầng lớp hạ lưu nghèo phải tự hài lòng với các bình bằng nguyên liệu thô sơ không cầu kì, còn đối với giới thượng lưu là một câu chuyện hoàn toàn đối lập và không có giới hạn nào đối với họ. Wardian cases tái hiện lại danh thắng Taj Mahals và Brighton Pavilions dưới dạng thu nhỏ là những biểu tượng hoàn hảo cho tinh hoa của nghệ thuật trang trí thực vật đương đại hết sức tỉ mỉ và công phu. Không dừng ở đó, Wardian case còn là biểu tượng của thẩm mỹ tại Hoa Kỳ trong những năm 1860, và được những gia đình danh giá thời dùng để trang trí trong những căn nhà sang trọng của họ.

Các loại Terrarium

Terrarium được chia thành 2 loại: Terrarium kín và Terrarium mở.

Terrarium kín: Thích hợp với những giống cây ẩm nhiệt đới như rêu, phong lan, dương xỉ, cây không khí… Do môi trường trong các bình kín gần giống với môi trường vùng mưa ẩm nhiệt đới, vì thế các loại cây này sẽ phát triển bình thường trong các bình kín mà gần như không cần tưới. Cũng có nhiều loại động vật được nuôi trong dạng bình kín, chủ yếu là các loài côn trùng như isopod, spring tails…

Terrarium kín với quá trình tuần hoàn của nước diễn ra liên tục nên trong bình luôn được giữ ẩm. Tuy nhiên có thể mở nắp bình 1 lần/tuần để tránh độ ẩm vượt quá mức và giúp ngăn chặn sự phát triển của nấm mốc gây hại đối với thực vật trong bình. Và bình kín cũng cần được tưới nước nếu sự ngưng tụ hơi nước không xuất hiện trên mặt bình hoặc nhìn thấy thực vật đang héo dần.

Ngoài ra, những bình Terrarium kín cũng đòi hỏi hỗn hợp đất và các nguyên liệu hỗ trợ sao cho thực vật trong bình có điều kiện phát triển tốt. Hỗn hợp đất thường gồm than bùn, vermiculite, perlite… Các nguyên liệu hỗ trợ gồm sỏi (tạo khoảng cách thông thoáng dưới đáy bình giúp chống úng), than hoạt tính (giúp lọc nước, hút ẩm, cải thiện oxy cho bộ rễ và khử mùi, chống mốc), rêu khô (giúp giữ ẩm)…

Terrarium kín là cách trồng cây trong bình có từ lâu đời, cách này đòi hỏi người làm cần có nhiều kiến thức về thực vật, từ cách chọn loài đến cách sử dụng giá thể đều phức tạp hơn so với dạng bình mở, từ đó mà terrarium kín cũng trở nên thú vị hơn khi ra được cảm nhận thiên nhiên rừng thu nhỏ ngay trong nhà, được nhìn thấy sự vận tuần hoàn đóng góp bởi sinh vật khác không chỉ là thực vật, mà cả nấm, tuyến trùng, động vật (chủ yếu là côn trùng)… tham gia vào. Bình kín sẽ phức tạp lúc ban đầu nhưng khi hệ sinh thái trong bình đã ổn định, ta sẽ gần như không cần chăm sóc chỉ mà chỉ cần thưởng thức sự phát triển tuyệt vời này.

Terrarium mở: Hồ cạn dạng mở có thể nuôi dưỡng đa dạng các loài sinh vật hơn, hệ thực vật ưa ẩm hoặc ưa khô, các loại động vật như rắn, tắc kè, ếch… tùy vào người chăm sóc chú tâm đến sinh vật nào.

Terrarium mở hiện nay được khá nhiều người ưa chuộng, ở mức độ dễ nhất dành cho người mới, ta có thể chọn lựa các loài cây mọng nước ưa khô như Sen đá, Xương rồng… Tuy cách trồng thì có phần đơn giản hơn so với hồ kín, thế nhưng việc chăm sóc cũng phức tạp hơn do quá trình tuần hoàn nước/dinh dưỡng không xẩy ra nhiều, buộc ta phải tác động vào để nuôi dưỡng. Độ khó của các loại bình mở này cũng có thể tăng lên nếu ta lựa chọn các dạng thực vật ẩm, hoặc khó hơn nữa nếu có cả động vật.

Cloud Forest của Garden by the Bay (Singapore) hay tổ hợp Grasshouse của Queen Sirikit Botanic Garden (Thái Lan) có thể được coi là những bể Terrarium khổng lồ mà bên trong thậm chí còn có cả thác nước.

Lầm tưởng về Terrarium/sai lầm thường gặp

Nhiều người cho rằng, chỉ cần trồng vài loại cây mà mình thích vào một chiếc bình hay lọ thuỷ tinh và sắp xếp chúng sao cho thật ưng mắt, thì đó là Terrarium. Điều đó thực sự rất tai hại và có thể khiến Terrarium – một biểu tượng hoàn hảo cho tinh hoa của nghệ thuật trang trí & nuôi dưỡng sinh vật sống – trở nên “rẻ mạt”. Để lựa chọn cây trồng trong bể, đòi hỏi người chơi phải có trải nghiệm và vốn kiến thức cơ bản về mỗi sinh vật khác nhau, kinh nghiệm tạo cảnh cùng theo đó là những nguyên liệu hỗ trợ không thể thiếu. Nếu không, sinh vật trong bể (phần lớn là thực vật) sẽ chết trong một thời gian ngắn và từ đó có thể bạn sẽ nghĩ tệ hơn về terrarium.

Cụ thể, rất nhiều newbies ham hố mix thật nhiều các loại cây mọng nước như Sen đá, Xương rồng vào với nhau mà chưa hề hiểu rõ đặc tính từng loại, chưa kể còn trồng chung với các loại cây ẩm, mục đích chỉ để thỏa mãn mắt nhìn. Làm như vậy bạn sẽ có một bể terrarium theo phong cách cắm hoa, thực vật bên trong sẽ khó sổng nổi 1 tháng.

Dù là bể kín hay hở, thì để sinh vật trong đó sống khỏe mạnh hài hòa, người làm terrarium sẽ cần hiểu rõ về đặc tính những loại thực vật họ trồng, từng thành phần trong giá thể họ sử dụng, và thời gian dưỡng đủ lâu để hệ sinh thái bên trong bình được hình thành ổn định.

Kết luận

Với vườn NOTH, Terrarium thực sự là một chuẩn mực của nghệ thuật trang trí và nuôi dưỡng thực vật và ngay từ xa xưa cho tới tận bây giờ, terrarium vẫn đang tiếp tục phát triển rộng rãi với nhiều chủng loại mới mẻ hơn, những công trình đồ sộ hơn. Và hãy nhớ rằng, terrarium là một bình, hay bể, hay cả một vườn thực vật đang sống khỏe mạnh chứ không phải là bộ môn cắm hoa mà nhiều người đang lầm tưởng. Cảm ơn Nathaniel Bagshaw Ward vì phát minh tuyệt vời của ông và chúng ta – những người Việt trẻ yêu cây – hãy cùng nhau góp phần phát triển bộ môn nghệ thuật này lớn mạnh hơn tại Việt Nam theo đúng nghĩa của nó!

Tham khảo tại Wikipedia, Terrariums.net, Designsponge.

___
©2020 NOTH Garden – CC BY-NC-ND 4.0
Bạn được phép sao chép và phân phối nội dung này với điều kiện tuân thủ theo các Điều khoản về Ghi công-Phi Thương mại-Không phái sinh. Nội dung vi phạm có thể bị gỡ bỏ thông qua Đạo luật bản quyền thiên niên kỷ kỹ thuật số (DMCA) mà không cần báo trước. Xem chi tiết tại trang Điều khoản Sử dụng của chúng tôi.