Terrarium và “mùi của mưa”

Một củ cải đường mới thu hoạch, một cơn mưa đầu mùa, một buổi tắm rừng (shinrin-roku) và một chiếc bình Terrarium có điểm gì chung?

Có lẽ ai trong chúng mình cũng có thể mường tượng ra một cảm giác ẩm mát, dễ chịu, thậm chí là gần gũi, an toàn… khi “trải nghiệm” những điều kể trên.

Nhưng ít ai có từ vựng để gọi tên chính xác cảm giác đó.

Còn nếu mình thay đổi câu hỏi thế này:

“Một củ cải đường mới thu hoạch, một cơn mưa đầu mùa, một buổi tắm rừng và một chiếc bình Terrarium có mùi gì chung?”

Lần này hẳn bạn có thể gọi tên ra đủ thứ mùi: mùi đất, mùi mưa, mùi cỏ mới cắt, mùi rau củ tươi… và câu trả lời nào cũng có phần đúng.

Không chỉ riêng bạn đâu, Lạc đà sống trên sa mạc có khả năng nhận diện được thứ mùi ấy từ cách xa 80 cây số! Đó là tín hiệu của nguồn nước và thức ăn.

Dường như chúng ta có khuynh hướng nhạy cảm và ưa thích mùi ấy vì yếu tố sinh tồn. Và cũng giống như tổ tiên của mình, những con người ở đô thị ngày nay gần như mát tính hẳn ngay khi cơn mưa đầu mùa trút xuống. Họ thấy khỏe ra khi ăn rau củ hữu cơ được trồng dưới đất. Và họ đổ xô tới các vùng núi/vùng biển để hưởng “khí trời” khi hè về.

Cảm giác khoan khoái tập thể khi được tiếp xúc với thứ mùi vừa khó định danh lại rất đỗi thân thuộc ấy, thậm chí còn tạo động lực để người ta tìm cách “khóa” lại mùi hương ấy vào trong nước hoa và nến thơm:

• 

Từ vựng ở đây chính là Petrichor (mùi của mưa/của đất) và Geosmin (hợp chất rượu tạo mùi chính cho Petrichor).

Terrarium tạo ra “mùi của mưa” thế nào?

Chẳng cần tới những loại nước hoa đắt tiền, có một cơ chế tạo “mùi của mưa” ngay trong chiếc bình nhỏ.

Tìm hiểu về Terrarium tại đây.

1. Vi khuẩn làm tất cả

Thật ra thì Geosmin không phải của mưa, của cây, cũng chẳng phải của bản thân đất, mà chủ yếu tới từ các xạ khuẩn sống trong đất. Phần lớn chúng thuộc chi Streptomyces, tiêu biểu có loài Streptomyces coelcolor.

• 

Thay vì phải đợi trời mưa đập xuống đất làm phát tán những “gói” xạ khuẩn Streptomyces mang mùi thơm tới mũi chúng ta, cơ chế “khóa ẩm” trong bình Terrarium đã làm việc ấy.

Một chiếc bình Terrarium đúng nghĩa gần như là đóng kín, cho khép hơi nước bốc lên không bay đi mất mà sẽ đọng lại và chảy ngược xuống đất.

Kết quả là, những loài như S.coelcolor sẽ liên tục giải phóng ra Geosmin tạo ra mùi thơm đặc trưng chỉ cách ta một chiếc nắp bình.

2. Giao ước bí mật của vi sinh vật

Dù dung tích khiêm tốn, Terrarium không khác gì một xã hội thu nhỏ, nơi mà mọi thành phần có vai trò của mình.

Ở trường hợp của xạ khuẩn S.coelcolor, mặc dù lớp biểu bì của Springtails được cho là chống nước và khó dính với hầu hết các loại vi khuẩn khác, bào tử của S.coelcolor vẫn có một lớp màng đặc biệt để bám được vào Springtails. Springtails hóa những cỗ xe chuyên chở bào tử xạ khuẩn, giúp chúng phát tán khắp nơi. Đổi lại, xạ khuẩn chỉ cho Springtails nhận biết được nguồn thức ăn và nước sạch – điều có ý nghĩa sống còn đối với chúng.

• 

3. Lưới thức ăn trong Terrarium

Tất cả những sinh vật được đưa vào Terrarium từ ban đầu: cây, rêu, các vi sinh vật, bào tử nấm lẫn trong giá thể, động vật chân đốt (như Springtails hay Isopods) theo thời gian sẽ dần tạo nên một lưới thức ăn khép kín, tự tuần hoàn giống như chu trình nước kể trên.

Nếu bình không có các yếu tố như keo dán, phân vô cơ hoặc các sinh vật gây kích ứng… làm phá vỡ một mắt xích quan trọng nào, thì lưới thức ăn sẽ khỏe mạnh, bình sẽ “thơm”.

• 

Tắm rừng với Terrarium

Mùi thơm của bình giống như một bản giao hưởng, thể hiện ra rằng đám sinh vật trong đó đang …”vui”.

Tuy nhiên chuyện không dừng lại ở vụ mùi.

Streptomyces là những nhà hóa học của tự nhiên, chúng phụ trách tới 80% các loại kháng sinh được biết tới hiện nay. Dường như mọi loại bệnh tật trên đời đều có thuốc chữa nếu như chúng ta khám phá được hết những bí mật của vi sinh vật ngay dưới chân mình.

Nhiều phương pháp tiếp xúc tự nhiên như tắm rừng (shinrin-roku) đã được chứng minh có tác dụng đối với bệnh trầm cảm, giảm stress, tăng hệ miễn dịch và sự tập trung… thậm chí còn hiệu quả hơn cả thuốc kê toa.

Nên dù điều này nghe có vẻ vô lý, đối với mình, chỉ với việc mở bình, hít thở và ngắm nghía có ý thức, đã là một “liều” tắm rừng.

• 

Lí do rất đơn giản.

Lần cuối mình được ngửi thấy “mùi của mưa” đã là mùa mưa năm ngoái.

Nhưng mùi Geosmin thì lại nằm gọn trên giá, cách mình chỉ vài bước chân.

Mình được tiếp xúc ngay lập tức với một góc rừng nhiệt đới thu nhỏ, nơi gói gọn mọi chu trình kì diệu, mọi giao ước cổ xưa…

Việc “tiếp đất để chữa bệnh” bằng cách đi dạo trong rừng nghe thì thật mơ hồ, nhưng có lẽ nên được hiểu là tiếp xúc với vi sinh vật và với “mối quan hệ” khỏe mạnh trong đất.

Cái cách mà Springtails, Lạc đà hay chính con người được “mời gọi” bởi những mùi hương tự nhiên không chỉ là một cơ chế sinh tồn.

Có lẽ nó còn là một con đường chữa lành, để ta học cách lấy lại sức khỏe vốn có.

• 

Tham khảo

1. The GQ guide to scents which smell like petrichor and rain | British GQ (gq-magazine.co.uk)
2. Here’s why soil smells so good after it rains (theconversation.com)
3. Lưới thức ăn – Wikipedia tiếng Việt
4. Antibiotics produced by Streptomyces – ScienceDirect
5. Rainfall can release aerosols, study finds

___
©2020 NOTH Garden – CC BY-NC-ND 4.0
Bạn được phép sao chép và phân phối nội dung này với điều kiện tuân thủ theo các Điều khoản về Ghi công-Phi Thương mại-Không phái sinh. Nội dung vi phạm có thể bị gỡ bỏ thông qua Đạo luật bản quyền thiên niên kỷ kỹ thuật số (DMCA) mà không cần báo trước. Xem chi tiết tại trang Điều khoản Sử dụng của chúng tôi.