Bạn có bao giờ cảm thấy một bông Lan trắng trông thật tinh khiết? Trong khi một bông Lan đỏ lại đầy vẻ bí ẩn? Phải chăng thực vật muốn có những cá tính riêng thông qua màu sắc?

Hay trong Lan hồ điệp ẩn chứa những ý nghĩa phong thủy gì khác? Nay vườn NOTH đem tới câu trả lời từ một góc độ khác những gì bạn thường đọc: Khoa học.

Màu sắc của Hoa Lan từ đâu mà có?

Nhìn nhận Hoa Lan từ góc độ là một ‘món hàng’, người bán có thể tha hồ ‘biến tấu’ ý nghĩa của từng màu hoa để thuyết phục khách hàng. Ví dụ:

• Lan hồ điệp trắng là biểu hiện của sự tinh khiết.
• Lan hồ điệp vàng gửi gắm vào đó sự ấm áp của tình thân, sự cầu chúc sung túc.
• Lan hồ điệp tím lãng mạn, tượng trưng cho tình yêu mãnh liệt.

Tôi có thể phân tích cả ngày. Nhưng màu sắc của Hoa Lan thật sự không trừu tượng như ta nghĩ. Đơn giản, màu sắc của hoa phục vụ cho quá trình sinh sản.

Tương tự như người, ở thực vật cũng có tính kế thừa trong bộ gene. Các sắc tố (pigments) được “sinh ra” trong thực vật, tạo ra nhiều màu sắc trên quang phổ. Ví dụ, carotenoids tạo ra sắc tố cam trong cà chua và cà rốt, hay màu vàng, đỏ hoặc cam ở một số loại hoa. Hay anthocyanins, chịu trách nhiệm tạo ra những cánh hoa có màu đỏ, hồng, xanh dương và tím.

Trong khi nhiều người chỉ nhìn nhận màu hoa như những lựa chọn để trang trí, thì Hoa Lan (cũng như nhiều loài hoa khác) không chỉ coi màu là để cho đẹp. Chúng cần có màu sắc để tồn tại.

Nếu từng đọc bài viết về Thú sưu tầm Lan, có lẽ bạn đã biết rằng Lan hồ điệp thì rất hiếm khi tự thụ phấn. Chúng đã phát triển một giải phẫu hoàn hảo để côn trùng tới được đúng chỗ, đúng thời điểm, mang theo túi phấn hoa được gói ghém kĩ lưỡng để đáp xuống bông hoa láng giềng.

Để cho dễ hiểu, hãy cùng gọi vui đây là quá trình ‘matching’ – tương hợp – như cái cách mà chúng ta ‘quẹt phải’ trên các ứng dụng hẹn hò thời nay để kết đôi vậy. Càng thu hút được nhiều loài sinh vật khác nhau, tỉ lệ được thụ phấn của Lan càng cao. Đương nhiên, đây không phải một quá trình diễn ra đơn giản trong chốc lát. Thực tế, loài Lan đã có một lịch sử tiến hóa tới cả triệu năm. Kể ra, chúng đã có thể tuyệt chủng từ lâu sau thảm họa thiên thạch vì sự lệ thuộc vào một số loài thụ phấn nhất định. Thay vào đó, chúng thích nghi, nhân bản, đột biến và tiến hóa.

Có lẽ, tôi nên gọi Hoa Lan là một ‘quẹt thủ’ – bởi chúng tiến hóa tài tình và đa dạng đến nỗi khó mà bị khước từ.

Mối quan hệ giữa màu sắc, hình dạng Lan với mục đích thụ phấn

Hoa có thể được thụ phấn bởi các loài động vật và côn trùng như chim, ong, bướm, kiến,…. Việc tiến hóa màu sắc hay hình dáng theo thời gian cũng là để thu hút được những sinh vật hỗ trợ thụ phấn phù hợp. Ngoài ra, hoa có thể được thụ phấn nhờ gió hoặc nước.

• Bướm (Butterfly): Loài vật này thường thu hút bởi những bông hoa tập hợp thành một đầu gồm nhiều bông hoa nhỏ, có mùi hương ngọt với màu hồng đậm, đỏ vàng, tím. Chiếc vòi dài của bướm cũng thích nghi với việc hút mật từ những bông hoa có ống dài.
• Bướm đêm (Moth): Bướm đêm thích những cây có cựa hoa dài để chúng có thể hút bằng chiếc vòi dài của mình. Những bông hoa Lan muốn được bướm đêm ghé thăm thường có màu trắng hoặc xanh lá cây để nổi bật trong đêm tối. Chúng cũng có mùi thơm ngào ngạt.

• 

• 

• Ong (Bee): Nếu có một cuộc thi thụ phấn, ong sẽ là nhà vô địch! Kích thước và sự nhanh nhẹn của chúng giúp chúng lấy phấn hoa được chuyển từ cây này sang cây khác. Thông thường, hoa lan thu hút ong có mùi thơm và rất sặc sỡ. Nhưng không có màu đỏ, vì ong không thể nhìn thấy màu đỏ. Hoa lan thụ phấn nhờ ong cũng thường có mùi hương ngọt ngào hoặc cay nồng. Cấu tạo 2 màu (cánh và phần môi hoa) của Lan hồ điệp lại vô cùng phù hợp để dẫn đường cho ong đến vị trí hút mật.
• Ong bắp cày (Wasp): Hoa lan muốn thu hút ong bắp cày có mùi thơm nồng và mật hoa thì dễ tiếp cận. Hoa có thể nhạt hoặc xỉn màu một chút – nhưng chúng thường phải trông sống động dưới ánh sáng tia cực tím mà ong bắp cày có thể nhìn thấy.

• 

• 

• Chim ruồi (Humming bird): Chim ruồi thích hoa có màu sắc tươi sáng, như vàng, cam, tím và đỏ. Điều thú vị là, chim chóc không phát triển mạnh về khứu giác. Vì vậy, những loài Lan thụ phấn nhờ chim ruồi không tốn sức tạo ra hương thơm để thu hút chúng.

Mỗi loài Lan có thể kết hợp với nhiều côn trùng khác nhau để thụ phấn cho chúng. Nhưng đôi khi, chúng chỉ cần bắt tay với 1 loài côn trùng duy nhất và giữ mối giao hảo ấy qua hàng nghìn năm.

Tạm kết

Màu sắc đem lại nhiều rung cảm. Và đã là cảm xúc thì không tồn tại đúng – sai. Mặc dù cảm nhận là vô số, thế nhưng sự thật thì chỉ có một. Bài viết này đem lại ‘sự thật’ về màu sắc của Hoa Lan- không nhằm thay đổi cảm nhận của bạn về loài thực vật này, mà đưa cho bạn thêm một góc nhìn mới về ý nghĩa của nó. Và giờ mỗi khi nhìn vào Lan hồ điệp, bên cạnh rung cảm về cái đẹp, biết đâu bạn sẽ có thêm một chút khâm phục về cái cách mà chúng tồn tại và phát triển thì sao?

---

Tham khảo:

1. Li, BJ., Zheng, BQ., Wang, JY. et al. New insight into the molecular mechanism of colour differentiation among floral segments in orchids. Commun Biol 3, 89 (2020)
2. Why Flowers have colors?
3. The Pollinators’ Guide to Orchids

___
©2020 NOTH Garden – CC BY-NC-ND 4.0
Bạn được phép sao chép và phân phối nội dung này với điều kiện tuân thủ theo các Điều khoản về Ghi công-Phi Thương mại-Không phái sinh. Nội dung vi phạm có thể bị gỡ bỏ thông qua Đạo luật bản quyền thiên niên kỷ kỹ thuật số (DMCA) mà không cần báo trước. Xem chi tiết tại trang Điều khoản Sử dụng của chúng tôi.